देशाला देण्यासाठी तुमच्याकडे दहा मिनिटे वेळ आहे का?

जरा त्राग्यानेच विचारतो, की देशाला देण्यासाठी तुमच्याजवळ १० मिनिटे वेळ आहे का? असेल तर ऐका. तुम्ही म्हणता, आपले शासन कुचकामाचे तुम्ही. तुम्ही म्हणता, आपले कायदे फार जुनाट झाले आहेत. तुम्ही म्हणता, नगरपालिका कच-याचे ढीग उचलत नाही. तुम्ही म्हणता, फोन्स चालत नाहीत. रेल्वेसेवा विनोदी आहे. विमान वाहतूक जगातील एक रद्दड वाहतूक आहे आणि पत्रे वेळेवर व पत्त्यांवर पोहचत नाहीत. तुम्ही म्हणता, देशाचा सत्यानाश केला आहे. तुम्ही हे सारखे बोलत असता; पण हे होऊ नये म्हणून तुम्ही स्वत: काय करता?
भूतपूर्व आयुक्त तिनईकर एकदा म्हणाले होते, 'श्रीमंत माणसांची कुत्री रस्त्यावर चालतात आणि घाण रस्त्यावर हेच लोक पुढे म.न.पा. चे रस्ते व फुटपाथ स्वच्छ नसल्याची तक्रार करतात. अमेरिकेत कुत्र्याने रस्त्यावर केलेली घाण कुत्र्याच्या मालकाला काढावी लागते. जपानमध्ये असेच आहे. भारतीय नागरिक तसे इथे करतील?'
आपला हातभार शून्य असताना शासनाने सर्वकाही केले पाहिजे, असे आपण गृहीत धरून चालतो. शासनाने सर्वत्र स्वच्छता करावी असे गृहीत धरतो; परंतु स्वत: सर्वत्र उकिरडा करावयाचे आपण सोडत नाही. आपण कधी मध्येच थांबून रस्त्यावरील कागदाचा कपटा उचलून कच-याच्या पेटीत टाकणार आहोत का? आपली अपेक्षा असते, की रेल्वेने स्वच्छ प्रसाधने पुरवावीत; परंतु प्रसाधने स्वच्छ कशी ठेवावीत हे आपण कधी शिकणार?
शेवटी मी एवढेच म्हणेन, की देशासाठी आपण काय करणार आहोत हे स्वत:ला विचारा आणि चांगला भारत घडवण्यासाठी जे करायला हवे ते करा.

- Dr. A. P. J. Abdul Kalaam

मायबोली

लाभले आम्हास भाग्य बोलतो मराठी
जाहलो खरेच धन्य ऐकतो मराठी
धर्म, पंथ, जात, एक जानतो मराठी
एवढ्या जगांत माय मानतो मराठी

आमुच्या मनामनांत दंगते मराठी
आमुच्या उराउरांत स्पंदते मराठी
आमुच्या नसानसांत नाचते मराठी
आमुच्या रगारगांत रंगते मराठी

आमुच्या पिलापिलांत जन्मते मराठी
आमुच्या लहानग्यांत रांगते मराठी
आमुच्या मुलामुलींत खेळते मराठी
आमुच्या घराघरांत वाढते मराठी

आमुच्या कुलाकुलांत नांदते मराठी
येथल्या फुलाफुलांत हासते मराठी
येथल्या दिशादिशांत दाटते मराठी
येथल्या नगानगांत गर्जते मराठी

येथल्या दरीदारींत हिंडते मराठी
येथल्या वनावनांत गुंजते मराठी
येथल्या तरुलतांत साजते मराठी
येथल्या कलीकलींत लाजते मराठी

येथल्या नभामधून वर्षते मराठी
येथल्या पिकामधून डोलते मराठी
येथल्या नद्यांमधून वाहते मराठी
येथल्या चराचारांत राहते मराठी ।।।

- सुरेश भट

पाऊस

पाऊस असतो तलम पोताचा
कापुरी कायेचा रेशमी हाताचा ...
पाऊस असतो खरा सहोदर
नभात जाऊन गाठतो सागर ...
पाऊस असतो जीवाचा भावाचा
सुख - दु:खांतून डोळ्यात यायचा ...
पावसाची दृष्टी असते सारखी
पहाड असो वा टेकडी बारकी ...
पाऊस सांगतो मोठी घ्या भरारी
ओढ्याची नदीत, नदीची सागरी ...
पाऊस सोसतो विजांचा सुकाळ
तरी अमृताचे ओठांत कल्लोळ ...
पावसासारखं कुठं नातं गोतं?
काहीच न घेता फक्त राही देत ...
पाऊस रिकाम्या हातानं येईना
जाताना काहीही घेऊन जाईना ...

- विठ्ठल वाघ
(पाऊसपाणी)

दुष्काळ

करपलेल्या गवताची
आटलेल्या विहिरीची
तळ शोधणा-या धरणांची
ही आतडे पिळवटणारी गाथा;
हंगामाविषयी उच्चारु नको शब्द
गर्भारते उद्याची काळजी
......
रानातून उपाशीपोटी आलेल्या गायींचे
व्याकूळ वासरांचे हंबरणे असेच राहणार रात्रभर
तुझ्या डोळ्यांत निद्रेची पालखी
येण्याच्या वाटा गजबजल्या आक्रोशाने
......
घरे उदासवाणी कळा पांघरून
वस्त्या प्रश्नांकित काळोखात बुडाल्या खोल
आहे रानाला वेढून भयावह उदासी
गेल्या धुकाळून रानवाटा
......
खिन्न मनात धास्तीची पेरणी
अस्तित्वाभोवती काळजीची गवसणी
बैलांच्या गळ्यातल्या घुंगरांचा निनादही
आताशा झालाय नकोसा
......
सांजप्रहरी टेकडीवरल्या
मंदिराताल्या प्रार्थनेचे स्वर
भैरवीशी सलगी करून
पारावरच्या म्हाता-याकुता-यांच्या चर्चा गप्पा
क्षीण डोळ्यांत भाकरीची आकृती
......
पेवात उन्दरांचा धुडगूस पोटात भुकेचा आगडोंब
ये रे ये रे पावसा
म्हणणा-या लहानग्यांचा
उत्साह भीतीत विरलेला
......
शेताच्या बांधावर बसून
एक हडकुळा देह
न्याहाळतो विस्तारलेले भकासपण
आठवतो शिवाराची गतश्रीमंती
......

-अजीम नवाज राही
(व्यवहाराचा काळा घोडा)

जनता अमर आहे

जनतेच्या पोटामध्ये
आग आहे, आग आहे;
जनतेच्या डोळ्यांमध्ये
शंकराचा राग आहे ...
जनतेच्या ऐक्यामध्ये
लाव्हाची लाट आहे;
जनतेच्या पायांपुढे
प्रकाशाची वाट आहे ...
जनतेच्या हृदयामध्ये
अन्यायाची कळ आहे;
जनतेच्या बाहूंमध्ये
सागराचे बळ आहे ...
जनतेच्या एच्छेमध्ये
नियतीचा नेट आहे;
जनतेच्या हातांमध्ये
भविष्याची भेट आहे ...
जनतेच्या नसांमध्ये
लाल लाल रक्त आहे;
जनतेच्या सत्तेखाली
पृथ्वीचे तख्त आहे ...
जनतेच्या मुक्तीसाठी
अजून एक समर आहे;
आणि जिचा आत्मा एक
ती जनता अमर आहे ...

- विंदा करंदीकर
(मृद्गंध)

कुठे शोधिसी रामेश्वर

कुठे शोधिसी रामेश्वर अन् कुठे शोधिसी काशी
हृदयातील भगवंत राहिला हृदयातून उपाशी

झाड फुलांनी आले बहरून
तू न पाहिले डोळे उघडून
वर्षाकाळी पाउसधारा
तुला न दिसला त्यांत इशारा
काय तुला उपयोग आंधळ्या दीप असून उशाशी
हृदयातिल भगवंत राहिला हृदयातून उपाशी

रुद्राक्षांच्या गळ्यात माळा
लाविलेस अन् भस्म कपाळा
कधी न घेउन नांगर हाती
पिकविलेस मातीतुनि मोती
हाय अभाग्या भगवे नेसुन घर संन्यासुन जाशी
हृदयातिल भगवंत राहिला हृदयातून उपाशी

देव बोलतो बाळमुखातुन
देव डोलतो उंच पिकातुन
कधी होउनी देव भिकारी
अन्नासाठी आर्त पुकारी
अवती भवती असुन दिसेना, शोधितोस आकाशी
हृदयातिल भगवंत राहिला हृदयातून उपाशी

- मंगेश पाडगावकर
(तुझे गीत गाण्यासाठी)